Trong chăn nuôi hiện đại, các bệnh ở heo thường được nhắc đến với nguyên nhân đến từ vi khuẩn, virus hay ký sinh trùng. Tuy nhiên, một nhóm bệnh ít được biết đến nhưng vô cùng nguy hiểm lại đến từ prion – một loại protein bị gấp cuộn sai, có khả năng tự nhân bản và gây tổn thương nghiêm trọng đến hệ thần kinh. Dù hiếm gặp ở heo, bệnh do prion vẫn là một thách thức lớn với ngành chăn nuôi, đặc biệt trong khâu phát hiện và kiểm soát dịch bệnh.

Bản chất nguy hiểm của bệnh do prion

Prion không giống như bất kỳ tác nhân gây bệnh nào khác. Chúng không chứa vật liệu di truyền như virus hay vi khuẩn, nhưng lại có khả năng gây thoái hóa thần kinh không thể phục hồi. Ở heo, các bệnh do prion chưa được ghi nhận phổ biến như ở bò (bệnh BSE) hay cừu (Scrapie), nhưng sự tồn tại của các protein bất thường này vẫn khiến các chuyên gia dịch tễ học đặc biệt cảnh giác.

Vấn đề lớn nhất nằm ở chỗ: thời gian ủ bệnh rất dài – có thể lên đến vài năm, trong khi heo vẫn không có dấu hiệu lâm sàng rõ ràng. Khi biểu hiện lâm sàng xuất hiện (run rẩy, rối loạn hành vi, dáng đi bất thường…), bệnh thường đã tiến triển nặng, không thể cứu chữa.

Thách thức trong chẩn đoán bệnh ở heo do prion

Heo mắc bệnh do prion rất khó nhận diện bằng các triệu chứng thông thường. Các biểu hiện thần kinh dễ nhầm lẫn với các bệnh khác như viêm não, ngộ độc hoặc các rối loạn thần kinh khác. Thậm chí, xét nghiệm máu hay mô sống vẫn chưa đủ độ nhạy để phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm.

Phương pháp chẩn đoán chính xác nhất hiện nay là kiểm tra mô não sau khi heo chết. Các kỹ thuật như Western blot, ELISA, hoặc hóa mô miễn dịch giúp phát hiện protein prion bất thường (PrPSc) – dấu hiệu đặc trưng của bệnh. Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc chỉ có thể phát hiện sau khi dịch bệnh đã xảy ra, khiến việc kiểm soát trở nên chậm trễ.

Các biện pháp kiểm soát và phòng ngừa

Dù chưa ghi nhận đại dịch do prion ở heo, các biện pháp kiểm soát vẫn cần được thực hiện nghiêm ngặt, đặc biệt tại các trại giống quy mô lớn:

• Kiểm soát nguồn gốc thức ăn: Tránh sử dụng bột thịt xương từ động vật nhai lại – nguyên nhân chính gây lan truyền prion trong chăn nuôi bò.

• Giám sát động vật có biểu hiện thần kinh bất thư: Báo cáo và cách ly kịp thời nếu phát hiện heo có dấu hiệu thần kinh bất thường.

• Vệ sinh chuồng trại và tiêu hủy đúng cách: Prion có khả năng kháng nhiệt và khử trùng rất cao, do đó việc tiêu hủy dụng cụ, môi trường ô nhiễm cần sử dụng các phương pháp mạnh như hơi nước áp suất cao hoặc dung dịch NaOH đặc.

• Theo dõi dịch tễ học và truy xuất nguồn gốc: Đặc biệt tại các cơ sở nhân giống hoặc khu vực từng ghi nhận bệnh liên quan đến thần kinh ở động vật.

Hướng nghiên cứu trong tương lai

Với sự phát triển của công nghệ sinh học, các phương pháp chẩn đoán tiên tiến như RT-QuIC hoặc PMCA đang được nghiên cứu nhằm phát hiện prion trong máu hoặc dịch não tủy ở giai đoạn sớm. Tuy chưa được áp dụng phổ biến trong chăn nuôi heo, nhưng đây là tín hiệu khả quan cho công tác kiểm soát dịch bệnh trong tương lai.