Bệnh giả dại (Aujeszky’s Disease – viết tắt là AD) là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm ở heo, đặc biệt là heo con và heo hậu bị. Bệnh do virus thuộc họ Herpesviridae gây ra, có khả năng tấn công mạnh vào hệ thần kinh, hô hấp và sinh sản, làm chết nhanh heo con sơ sinh và gây thiệt hại nặng nề cho các trại giống nếu không được phòng ngừa hiệu quả.

Heo là vật chủ chính của virus AD

Trong số các loài động vật cảm nhiễm với AD, heo là vật chủ mẫn cảm chính. Các loài khác như trâu, bò, chó, mèo, chuột… có thể mang virus nhưng thường không biểu hiện triệu chứng hoặc chết nhanh sau nhiễm, nên ít đóng vai trò duy trì mầm bệnh lâu dài. Ngược lại, heo có thể trở thành heo mang trùng, vừa không biểu hiện rõ triệu chứng, vừa có thể phát tán virus trong đàn.

Đặc biệt nguy hiểm là virus AD không gây biểu hiện rõ ràng trên heo nọc, nhưng vẫn tồn tại trong tinh dịch và có thể truyền sang heo nái qua phối giống.

Virus AD có khả năng gây bệnh cao trên nhiều hệ cơ quan

Virus AD có đặc điểm là gây bệnh theo độ tuổi và tình trạng miễn dịch của heo. Cụ thể:

• Heo con theo mẹ: thường bị nhiễm từ nái qua nhau thai hoặc qua tiếp xúc trực tiếp. Biểu hiện thần kinh rất rõ và tỷ lệ chết gần như 100% nếu không được bảo vệ bởi kháng thể mẹ truyền.

• Heo cai sữa và heo choai: dễ bị bệnh qua tiếp xúc khi ghép bầy. Có thể xuất hiện triệu chứng thần kinh hoặc hô hấp. Một số heo có thể phục hồi nhưng sẽ trở thành vật mang trùng.

• Heo nái: biểu hiện chính là suy giảm sinh sản, sảy thai, thai khô, chết phôi. Triệu chứng thần kinh hầu như không xuất hiện.

• Heo thịt: thường chỉ có triệu chứng hô hấp như ho, chảy nước mũi, sốt cao. Rất hiếm khi thấy triệu chứng thần kinh.

Đường lây lan của virus AD trong trại chăn nuôi

Virus AD lây lan rất nhanh thông qua nhiều con đường:

• Trực tiếp: heo bệnh lây cho heo khỏe thông qua tiếp xúc, ăn uống, liếm, hô hấp.

• Tinh dịch: heo nọc mang trùng nhưng không có triệu chứng vẫn có thể lây virus qua tinh dịch.

• Dịch tiết: virus được bài thải qua nước bọt, nước tiểu, dịch tử cung, sữa...

• Qua môi trường: dụng cụ chăn nuôi, xe vận chuyển, quần áo, giày dép, người chăn nuôi đều có thể mang mầm bệnh.

• Qua không khí: nếu trại nằm gần vùng đang có dịch, virus có thể phát tán qua gió.

Các yếu tố này khiến việc phòng bệnh trở nên rất khó khăn nếu không thực hiện an toàn sinh học nghiêm ngặt.

Vì sao AD nguy hiểm với heo con và trại giống?

Heo con dưới 3 tuần tuổi chưa có miễn dịch chủ động, nếu không nhận được đủ kháng thể mẹ truyền thì sẽ dễ nhiễm bệnh. Sau khi nhiễm virus AD, heo con có thể sốt cao, bơi chèo, xoay vòng, giật cầu mắt và chết trong vòng vài giờ đến 1–2 ngày.

Với trại giống, thiệt hại đến từ:

• Nái sẩy thai hàng loạt, tỉ lệ đẻ giảm, tỷ lệ thai khô tăng

• Tăng số heo nái lốc (không đậu thai hoặc thai chết non)

• Heo hậu bị chậm phát triển, dễ thành vật mang trùng

AD không chỉ ảnh hưởng đến hiệu suất đàn nái mà còn đe dọa cả kế hoạch sản xuất và cung ứng giống trong dài hạn nếu không được phát hiện và kiểm soát kịp thời.

Hiểu rõ cơ chế lây – Bước đầu kiểm soát bệnh hiệu quả

Virus AD có nhiều con đường lây lan, tốc độ phát tán nhanh và dễ dàng tiềm ẩn trong các trại không có chương trình vắc-xin rõ ràng. Để bảo vệ đàn heo, nhất là đàn con và đàn nái sinh sản, việc hiểu rõ đặc điểm virus và cơ chế lây bệnh là bước đầu quan trọng để xây dựng quy trình phòng ngừa hiệu quả.

Trong bài viết tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu cụ thể triệu chứng của bệnh giả dại trên từng nhóm heo, từ heo con, nái, heo thịt đến hậu bị – nhằm giúp bà con chẩn đoán sớm và cách ly đúng cách.