Phối giống cho heo nái không chỉ kỹ thuật mà thời điểm động dục cũng rất quan trọng. Các nghiên cứu khoa học cho thấy phối giống ở kỳ động dục thứ 2 hoặc 3 là thời điểm "vàng" để tối ưu hóa số con sơ sinh/lứa.

sai lầm khi phối giống cho heo khiến tỷ lệ đậu thai giảm mạnh

Trong thực tế chăn nuôi, rất nhiều bà con khi thấy heo hậu bị lên giống lần đầu thường có tâm lý:

“Heo đủ cân rồi, lên giống thì phối luôn cho sớm có heo con.”

Tuy nhiên, phối giống cho heo quá sớm (ở kỳ động dục đầu tiên) lại là một trong những nguyên nhân phổ biến khiến:

• Tỷ lệ đậu thai thấp

• Đẻ ít con

• Nái nhanh xuống sức

• Dễ loại thải sớm sau 1 - 2 lứa

Trong chăn nuôi: thời điểm phối giống lý tưởng nhất là kỳ động dục thứ 2 hoặc thứ 3.

Chu kỳ động dục của heo hậu bị diễn ra như thế nào?

Heo hậu bị thường bắt đầu động dục ở:

• 150 - 170 ngày tuổi (tùy giống và dinh dưỡng)

Chu kỳ động dục trung bình:

• 18 - 24 ngày (phổ biến nhất ~21 ngày)

Trong đó:

• Kỳ động dục thứ 1: cơ thể mới bắt đầu hoạt động sinh dục

• Kỳ động dục thứ 2 – 3: hệ sinh dục đã phát triển hoàn thiện hơn
   

Đây là nền tảng quan trọng để quyết định khi nào nên phối giống cho heo.

 Lý do không nên phối giống cho heo ở kỳ động dục đầu tiên

1. Buồng trứng và tử cung chưa hoàn thiện

Ở kỳ động dục đầu:

• Nang trứng còn nhỏ

• Số lượng trứng rụng ít

• Tử cung chưa phát triển đầy đủ về: kích thước, độ đàn hồi, khả năng nuôi phôi.

-> Dẫn đến đậu thai kém hoặc đẻ ít con.

2. Nội tiết sinh sản chưa ổn định

Hormone sinh sản (GnRH, FSH, LH, Estrogen) ở kỳ đầu:

• Hoạt động chưa đồng bộ

• Đỉnh LH thường thấp

• Thời điểm rụng trứng khó chính xác

-> Phối giống cho heo ở thời điểm này rất dễ phối trượt.

3. Thể trạng chưa sẵn sàng cho mang thai

Nhiều heo hậu bị:

• Mới đạt cân nặng tối thiểu

• Khung xương chưa hoàn chỉnh

• Dự trữ dinh dưỡng còn thấp

Mang thai sớm sẽ:

• Làm nái chậm lớn

• Hao mòn nhanh

• Ảnh hưởng khả năng sinh sản về sau

Vì sao nên phối giống cho heo ở kỳ động dục thứ 2 hoặc 3 là tối ưu?

1. Số lượng trứng rụng tăng rõ rệt

Nghiên cứu và thực tế sản xuất cho thấy:

• Kỳ 1: số trứng rụng thấp

• Kỳ 2 - 3: số trứng rụng tăng thêm 2 - 3 trứng/lần động dục

​-> Điều này trực tiếp làm tăng số con sơ sinh/lứa.

2. Tử cung phát triển hoàn chỉnh – giữ thai tốt hơn

Ở kỳ động dục thứ 2 hoặc 3:

• Tử cung dài và rộng hơn

• Niêm mạc tử cung dày hơn

• Khả năng bám và nuôi phôi tốt hơn

 Giảm nguy cơ:

• Thai ch.ết sớm

• Lưu thai

• S.ả.y thai đầu kỳ

3. Hệ hormone sinh sản đã ổn định

Hormone sinh sản ở kỳ 2 - 3:

• Đỉnh LH rõ ràng

• Estrogen biểu hiện động dục mạnh

• Progesterone duy trì thai tốt

-> Giúp phối giống cho heo chính xác hơn và tỷ lệ đậu thai cao hơn.

4. Thể trạng heo hậu bị đạt ngưỡng sinh sản lý tưởng

Khi chờ đến kỳ động dục thứ 2 hoặc 3, heo thường đạt:

• Trọng lượng: 120 - 135kg

• Mỡ lưng: 14 - 16mm

• Khung xương phát triển hoàn chỉnh

​-> Đây là thể trạng lý tưởng để mang thai và nuôi con lâu dài.

Hiệu quả thực tế khi phối giống cho heo ở kỳ 2 - 3

1. Tăng số lượng trứng rụng và tỷ lệ sống sót của phôi

• Số con sơ sinh: Nái được phối ở kỳ 2 hoặc 3 có thể tăng thêm 1 đến 2 con sơ sinh sống/lứa so với phối ở kỳ đầu. Sự khác biệt này được duy trì và tích lũy qua các lứa tiếp theo.

• Khả năng giữ thai: Hệ nội tiết đã ổn định hơn, tạo điều kiện thuận lợi cho hormone Progesterone duy trì thai, giảm tỷ lệ sảy thai và chết phôi.

2. Tỷ lệ đậu thai cao hơn và chu kỳ sinh sản ổn định hơn

• Tăng tỷ lệ đậu thai (Farrowing Rate): Tỷ lệ đậu thai đạt mức >90%

• Nái có xu hướng lên giống đều đặn sau cai sữa và ít bị rối loạn sinh sản hơn trong tương lai.

3. Tối ưu hóa cân nặng và thể trạng

Khi đạt kỳ động dục thứ 2 hoặc thứ 3, heo nái hậu bị thường đạt được cân nặng lý tưởng >130kg và thể trạng tối ưu (BCS = 3/5).

• Dự trữ năng lượng: Thể trạng tốt cung cấp đủ dự trữ năng lượng, giúp nái vượt qua giai đoạn mang thai và nuôi con mà không bị hao mòn quá mức.

• Giảm loại thải: Giảm nguy cơ bị yếu chân, viêm khớp, hoặc suy kiệt thể trạng, kéo dài tuổi thọ khai thác.

Điều kiện đi kèm khi quyết định phối giống cho heo

Không chỉ dựa vào số kỳ động dục, mà cần đảm bảo 4 điều kiện vàng:

• Đúng kỳ động dục (2 hoặc 3)

• Đúng thể trạng (không béo – không gầy)

• Đúng thời điểm đứng yên để phối

• Đúng kỹ thuật và tinh phối đạt chuẩn

Thiếu 1 trong 4 điều kiện → hiệu quả sinh sản giảm rõ rệt.

 Những sai lầm thường gặp khi phối giống cho heo

• Phối ngay khi thấy lên giống lần đầu

• Chỉ dựa vào cân nặng, bỏ qua sinh lý

• Phối khi heo còn stress, bệnh nhẹ

• Không phối lặp

• Không theo dõi lại sau phối

 Đây là những nguyên nhân khiến nhiều trại đẻ ít, phối lại nhiều, loại nái sớm.

Lưu ý

Việc chọn thời điểm phối giống cho heo ở kỳ động dục thứ 2 hoặc thứ 3 không chỉ là một quy tắc hay kinh nghiệm mà là một chiến lược khoa học đã được chứng minh về mặt sinh lý học. 

Quyết định này giúp heo nái hậu bị đạt được sự hoàn thiện về thể trạng, hệ thống hormone và dung tích tử cung, từ đó tăng số con sơ sinh sống/lứa, nâng cao tỷ lệ đậu thai và kéo dài tuổi thọ khai thác bền vững.